1.Hukukta Sorumluluk Kavramı
Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük’te “işinin kendi davranışlarını veya kendi yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesi, sorum, mesuliyet”1 olarak ifade edilen sorumluluk, uyulması gereken bir kurala aykırı davranışın hesabını verme, sonucuna katlanma olarak tanımlanabilir.
Öğretide “sorumluluk” terimi hakkında çok çeşitli tanımlar yapılmıştır. Bunun yanında farklı yaklaşımlardan kaynaklı olarak farklı tasniflere de tabi tutulmuştur. Sorumluluk, maddî ve manevî sorumluluk olarak ikili bir ayrıma tâbi tutulduğu gibi akit dışı sorumluluk, akdî sorumluluk, sebep ve tehlike sorumluluğu gibi farklı kavramlar kullanılarak da incelenmiştir. Ancak sorumluluk hukuku denildiğinde öğreti ve uygulamada, akit dışı zararlardan doğan tazminat sorumluluğu akla gelmektedir ve her türlü akit dışı sorumluluk hâlleri için bir üst kavram olarak “haksız fiil” kavramı kullanılmaktadır.
Sorumluluk hukukunun temelinde neminem laedere (hukuka aykırı olarak kimseye zarar vermeme) ilkesi bulunmaktadır. Zira sorumluluk hukukunun öncelikli amacı, bu ilkeye aykırı davranılarak bir başkasına zarar verilmesi durumunda, zararın zarar görenden zarar verene aktarılmasıdır. Bir başka deyişle, zarar gören sebep olduğu zararı karşılamakla yükümlüdür. Ancak zarar verenin sadece bir zarara sebep olması yeterli değildir. Ayrıca, nulla indemnitas sine culpa (kusursuz tazminat olmaz) ilkesi gereğince zarar verenin kusuru da aranmaktadır. Bu husus, Türk Borçlar Kanunu’nun 49. maddesinde “kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür,” şeklinde ifade edilmiştir.
2.Sorumluluk Türleri
Sorumluluk hukukunda tür bakımından ayrım en genel olarak kusura dayanan haksız fiil sorumluluğu ve kusura dayanmayan sebep sorumluluğu olarak yapılmaktadır. Biz bu çalışmamızda öncelikle sorumluluğu değişik pencerelerden ele alıp, türlerini de bu gözle ve konunun özüyle ilişkili bir biçimde ana hatlarıyla irdemeleye çalışacağız. Ancak sorumluğun türlerine geçmeden evvel kısaca hukukta sorumluluğun anlamında bahsetmek istiyoruz. Mer’i hukukta sorumluluk kavramının iki anlamı bulunmaktadır. İlk olarak sorumluluk, borçlunun sorumluluğunun hangi hukukî ilişkiden kaynaklandığını göstermektedir. Genel davranış kurallarına aykırılık halinde haksız fiil sorumluluğu, aradaki sözleşme ilişkisine aykırılık varsa akdi sorumluluk vardır. Bu sorumluluğa “-den sorumluluk” adı da verilmektedir. Sorumluluk kavramının ikinci anlamı ise, borçlu borcunu ödemediği takdirde, malvarlığına alacaklının talebiyle devlet organları tarafından el konulması ve borçlunun da buna katlanması yükümlülüğüdür. Alacaklı, borcunu yerine getirmeyen borçluya karşı cebri icra organlarına başvurur. Bu sorumluluk türüne “ile sorumluluk” adı da verilmektedir.