HUKUKTA SORUMLULUK KAVRAMI
1.Genel Olarak Sorumluluk
Türk Dil Kurumu Büyük Türkçe Sözlük’te “kişinin kendi davranışlarını veya kendi yetki alanına giren herhangi bir olayın sonuçlarını üstlenmesi, sorum, mesuliyet” olarak tanımlanan sorumluluk kavramı, uyulması gerekli olan bir kurala aykırı eylemin hesabını verme, sonuçlarına katlanma olarak da tanımlanabilir.
Öğretide “sorumluluk” terimi hakkında çok farklı tanımlar yapılmıştır. Bunun yanında, bu kavram, farklı tanımlamalardan kaynaklı olmak üzere farklı sınıflandırmalara da tabi tutulmuştur. Sorumluluk, maddî ve manevî sorumluluk olarak ikili bir sınıflandırılma altında incelendiği gibi sözleşme dışı sorumluluk, sözleşmesel sorumluluk, sebep ve tehlike sorumluluğu şeklinde değişik kavramlar kullanılmak suretiyle de tahlil edilmiştir. Ancak sorumluluk hukukunda söz edildiğinde öğreti ve pratikte, sözleşme dışı zararlardan kaynaklı tazminat sorumluluğu ön plana çıkmaktadır ve her türden sözleşme dışı sorumluluk durumları için bir üst terim olarak “haksız fiil” kavramı kullanılmaktadır.
Sorumluluk hukuku hukuka aykırı olarak kimseye zarar vermeme ilkesini temel almaktadır. Zira sorumluluk hukuku ilk olarak “kimseye zarar vermeme” ilkesi hilafına gelişen bir eylem neticesinde bir başkasına zarar verilmesi halinde, oluşan zararın zarara uğrayandan zararı gerçekleştirilene aktarılmasıdır. Diğer bir anlatımla, zarara sebep olan sorumlu olduğu zararı karşılamak zorundadır. Fakat zarar verenin yalnızca bir zarara sebebiyet vermesi yeterli kabul edilemez. Zarar veren kimse bunun yanında “nulla indemnitas sine culpa” (kusursuz tazminat olmaz) ilkesine binaen oluşan zararla ilgili bir kusura da sahip olmalıdır. Bu durum, TBK’nın 49. Maddesi çerçevesinde “kusurlu ve hukuka aykırı bir fiille başkasına zarar veren, bu zararı gidermekle yükümlüdür,” şeklinde kendisine yer bulmuştur.
2.Sorumluluk Türleri
Sorumluluk hukuku çerçevesinde tür açısından tasnif en geniş olarak kusura dayanan haksız fiil sorumluluğu ve kusura dayanmayan sebep sorumluluğu şekillerinde yapılmaktadır. Bu çalışma kapsamında, sorumluluk kavramı öncelikle değişik açılardan incelenip, sorumluluk türleri de bu gözle ve konunun özüyle ilişkili bir biçimde ana hatlarıyla irdelenmeye çalışılmıştır. Sorumluğun türlerine geçmeden evvel kısaca hukukta sorumluluğun anlamına değinmek istemekteyiz. Geçerli olan hukuk kapsamında sorumluluk kavramının iki temel karşılığı mevcuttur. İlk olarak sorumluluk, borçlu konumundaki kimsenin sorumluluğunun hangi hukukî ilişki kapsamında ortaya çıktığını göstermektedir. Genel davranış kurallarına aykırılık durumunda haksız fiil sorumluluğu, kişiler arasındaki sözleşme ilişkisine aykırılık olduğu durumlarda da sözleşmesel sorumluluk mevcuttur. Bu sorumluluk öğretide “-den sorumluluk” şeklinde adlandırılmaktadır. Sorumluluk kavramının anlam olarak ikinci karşılığı ise, borçlu kimsenin sorumlu olduğu borcunu ödememesi halinde, malvarlığına alacaklının istemi neticesinde devlet makamları tarafından el konulması ve borçlu kimsenin da buna katlanması yükümlülüğüdür. Alacaklı, mevcut borç ifa edilmediği takdirde borçluya yönelik cebri icra organlarına başvurma hakkına sahiptir. Bu sorumluluk türü de öğretide “ile sorumluluk” şeklinde adlandırılmaktadır.